„Jesień 1939 roku”, to tytuł kolejnego wykładu, który odbył się 15 października 2019 roku w sali wykładowej WSGK wygłoszonego dla słuchaczy SUTW przez dr Jakuba Parola z Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Swój wykład dr Parol rozpoczął od odpowiedzi na pytanie: Jak doszło do wojny? Polska armia i ludność cywilna nie była przygotowana do wybuchu wojny. Żyliśmy propagandą sukcesu i nie zakładaliśmy, że Niemcy nas zaatakują. Mieliśmy dwóch sojuszników: Francję i Anglię, którzy zapewniali nas o wsparciu w razie jakiegokolwiek zagrożenia.
1 września 1939 roku zaatakowali nas z zachodu Niemcy, a 17 września od wschodu Związek Radziecki.
Polska mobilizacja nastąpiła zbyt późno, co powodowało chaos i niekorzystne rozlokowanie naszych dywizji wojskowych. Wrogowie mieli też dużą przewagę liczebną i militarną. Największą toczoną bitwą na naszych ziemiach były walki od 9 do 22 września 1939 roku, zwane jako Bitwa nad Bzurą lub Bitwa pod Kutnem. Pomimo bohaterskiej walki naszych żołnierzy i postawy dowódców ponieśliśmy w kampanii wrześniowej klęskę. W następstwie poniesionej we wrześniu 1939 roku klęski militarnej terytorium państwa polskiego znalazło się pod okupacją Rzeszy Niemieckiej i Związku Radzieckiego.
Po przejęciu zarządu na terenach okupowanych z rak komendantów wojskowych przez administrację cywilną 26 października 1939 roku ziemie polskie wcielone bezpośrednio do III Rzeszy znalazły się w obrębie czterech jednostek administracyjnych. Kutno i ziemie kutnowskie znalazły się w Okręgu Kraj Warty, który był jedynym Okręgiem Rzeszy utworzonym wyłącznie z ziem należących przed wrześniem 1939 roku do Polski. W jego skład weszło całe województwo poznańskie , część pomorskiego, łódzkiego (z miastem Łódź) i niewielki obszar warszawskiego. Funkcję namiestnika Rzeszy sprawował Arthur Greiser.
Głównym celem polityki okupanta było jak najszybsze doprowadzenie do pełnej germanizacji przy całkowitej eksterminacji Żydów i Cyganów oraz wysiedleniu ludności polskiej i zasiedleniu Niemcami ze wschodu, a także maksymalnym wyeksploatowaniu gospodarczym. Zaczęły się aresztowania. W początkowym okresie ofiarą padały przede wszystkim osoby uznane za element przywódczy, a więc inteligencja, ziemiaństwo, nauczyciele, duchowieństwo, uczestnicy powstań narodowych, działacze polityczni, gospodarczy i społeczni. Ich fizyczne unicestwienie miało powodować degradację reszty ludności do roli bezwolnej taniej siły roboczej. Taki los wywózki do obozów koncentracyjnych spotkał nauczycieli z Kutna. Rozpoczęły się w całym okręgu wysiedlenia, deportacje, wywózki na roboty przymusowe do Rzeszy, przydziały na kartki żywności, zakaz opuszczania swojego miejsca zamieszkania bez specjalnego pozwolenia , a także podróżowania. Nie można było się kształcić. Szkoły polskie zostały zamknięte, a nauczyciele polscy od początku okupacji należeli do najbardziej prześladowanych grup społecznych. Polskie dzieci miały przymusowy nakaz pracy od 14 roku życia. Nie wolno było Polakom uczestniczyć w życiu kulturalnym. Pracujący Polak spotykał się z wieloma ograniczeniami w zakresie warunków pracy, opieki zdrowotnej i socjalnej. Na porządku dziennym było pogardliwe i brutalne traktowanie polskich pracowników, w tym bicie. Elementem terroru było niejednokrotnie karanie wyrokiem śmierci za nielegalne przekroczenie granicy, nielegalny ubój czy handel, publiczne antyniemieckie wypowiedzi, uchylanie się od pracy, pomoc zbiegłym jeńcom, czy Żydom.
Dr Jakub Parol wspomniał o bohaterstwie kutnowskich kolejarzy w okresie okupacji, którzy z narażeniem życia przemycali tajne informacje, żywność, przewozili wielu Żydów i Polaków.
Okrutny niemiecki namiestnik Artur Greiser został skazany przez polskie władze 21 lipca 1946 roku na karę śmierci przez publiczne powieszenie w Cytadeli Poznańskiej. I to był ostatni wykonany publiczny wyrok w Polsce.
Oby nigdy te okrutne czasy nie wróciły.

Elżbieta Żółtowska
Foto Stefania Szadkowska